Zespół Szkół Leśnych w Rucianem-Nidzie

Choroby igieł i liści drzew leśnych

Polska nazwa sprawcy choroby
brak

Łacińska nazwa sprawcy choroby
Lophodermium seditiosum Minter, Staley & Millar
Lophodermium pinastri (Schrad.) Chevall.

Systematyka sprawcy
[Typ → Rząd → Rodzina]
workowce Ascomycota → łuszczeńcowce Rhytismatales → łuszczeńcowate Rhytismaceae

Lophodermium seditiosum

Opis

Jest to patogen obecnie uznawany za głównego i najgroźniejszego sprawcę wiosennej osutki sosny. Poraża igły sosen 2-, 3- i 5-igielnych. W Polsce, w przypadku chorób igieł sosnowych, ma bardzo duże znaczenie gospodarcze na sośnie zwyczajnej, natomiast poprzednio wskazywany przy tej chorobie gatunek, L. pinastri, ma drugorzędne znaczenie w procesie chorobowym.

Patogen ten jest szczególnie groźny dla sosen na szkółkach i młodych uprawach leśnych do 5 roku życia. Infekcja następuje za pomocą zarodników workowych, które opadają na powierzchnię igły. Zarodniki dość szybko kiełkują, a wytworzone strzępki wnikają do wnętrza igły przez kutikulę (okrywę zewnętrzną igły) lub aparaty szparkowe.

Objawy

  • w sierpniu pojawiają się nieregularnie rozmieszczone na igłach lokalne nekrozy
  • nekrozom towarzyszą nieswoiste żołtobrunatne przebarwienia w postaci plamek (od kilku do kilkunastu na igle)
  • z postępującą infekcją, na igłach z czasem pojawiają się czarne, drobniutkie twory, tzw. pyknidia
  • w maju i kwietniu igły z porażonych sosen zaczynają opadać, co skutkuje tym, że w ciągu okresu wegetacyjnego na drzewie obecny będzie tylko jeden rocznik żywych igieł (porażane są tylko zeszłoroczne i starsze igły)
  • na martwych i opadłych igłach tworzą się owocniki workowe o eliptycznym kształcie, tzw. hysterotecja
  • powtarzające się, silne porażenie, szczególnie u siewek, może prowadzić do ich zamierania
  • u starszych sadzonek i drzew następuje osłabienie w przyroście oraz zmniejsza się odporność na inne infekcje


Warunki sprzyjające

  • wrodzona podatność sosny zwyczajnej na infekcję (sosny pochodzenia północnego wykazują wyższą odporność)
  • młody wiek drzew
  • monokulturowość drzewostanów
  • opady i wilgotność (suche lata ograniczają rozmiary infekcji)
  • obecność porażonego materiału (drzewa, gałęzie z igłami, porażone igły na ziemi) w okolicy szkółek i upraw


Ochrona i zapobieganie

  • zakładanie szkółek leśnych w dalszej odległości od drzewostanów sosnowych
  • usuwanie gałęzi sosnowych z dna lasu w pobliżu szkółek (najlepiej od razu po ścince drzew)
  • nie należy stosować wąskich pasów zrębowych (tworzą się odpowiednie warunki wilgotnościowe dla sprawcy)
  • odnawiać powierzchnie zdrowymi, dobrze ukształtowanymi sadzonkami sosny i dodatkowo wprowadzać domieszki innych gatunków drzew
  • w szkółkach leśnych należy wykonywać profilaktyczne zabiegi chemiczne

Lophodermium pinastri

Opis

Określany mianem patogena słabości, często zasiedla martwe igły sosnowe jako saprotrof. Posiada zdolność infekowania igieł żywych, zielonych, jednak dotyczych tylko najstarszych roczników lub już porażonych przez inne patogeny czy uszkodzonych przez owady. Bardzo rzadko poraża igły pierwszego pokolenia u siewek. Występuje na igłach sosen 2-, 3- i 5-igielnych. Mogą być porażane igły sosen wszystkich klas wieku.

Objawy

  • na zamarłych lub zamierających igłach powstają ostro zarysowane czarne linie obejmujące obwód igły
  • następnie pojawiają się niewielkie, czarne pyknidia
  • ostatnim objawem są czarne, owalne hysterotecja, czyli owocniki workowe najczęściej pojawiające się dopiero na opadłych i leżących w ściółce igłach


Warunki sprzyjające

  • wysoka wilgotność powoduje wyrzut zarodników workowych z owocników
  • obecność porażonego materiału (martwe drzewa, gałęzie z igłami, igły na ziemi)


Ochrona i zapobieganie

  • podobnie jak w przypadku L. seditiosum

Wiosenna osutka sosny

Lophodermium seditiosum

Lophodermium pinastri

Polska nazwa sprawcy choroby
brak

Łacińska nazwa sprawcy choroby
Cyclaneusma minus (Butin) DiCosmo, Peredo & Minter

Systematyka sprawcy
[Typ → Rząd → Rodzina]
workowce AscomycotaMarthamycetalesMarthamycetaceae

Opis

Patogen 2- i 3-igielnych sosen (rzadko poraża 5-igielne) występujący na wszystkich kontynentach. Porażane są wszystkie roczniki igieł, jednak objawy najwcześniej pokazują się na igłach dwuletnich i starszych. Do infekcji dochodzi najczęściej przez aparaty szparkowe igieł, do których wnikają zarodniki workowe patogenu.

Igły porażone przez C. minus są często wtórnie atakowane przez Lophodermium pinastri.

Objawy

  • na igłach drugorocznych i starszych, w okolicach września, pojawiają się nieregularne, jasne przebarwienia
  • z czasem powierzchnie przebarwień się powiększają i łączą ze sobą
  • pod koniec września lub na początku października igły brunatnieją
  • po niedługim czasie, często jeszcze w październiku igły opadają masowo na ziemię
  • pozostają tylko tegoroczne igły, które również mogą być zainfekowane, ale nie wykazują objawów
  • na opadłych igłach wytwarzane są liczne, miseczkowate owocniki o eliptycznym kształcie i barwie identycznej jak igły


Warunki sprzyjające

  • niski wiek drzew, głównie porażane są sosny na uprawach i młodnikach
  • ocienienie uprawy
  • wyższa wilgotność, opady deszcze wpływają na wyrzut zarodników
  • wysoka temperatura (25-30°C)
  • pozostawiane w uprawach i młodnikach sosny po wykonanych zabiegach pielęgnacyjnych oraz gałęzie z igłami po ściętych drzewach
  • brak porażenia przez L. seditiosum


Ochrona i zapobieganie

  • zakładanie upraw o zróżnicowanym składzie gatunkowym
  • prawidłowe sadzenie drzew
  • prawidłowe wykonywanie zabiegów CW i CP
  • nie zostawiać usuniętych drzewek w uprawach
  • usuwanie wiatrołomów

Jesienna osutka sosny

Cyclaneusma minus

Polska nazwa sprawcy choroby
brak

Łacińska nazwa sprawcy choroby
Coleosporium tussilaginis (Pers.) Lév.

Systematyka sprawcy
[Typ → Rząd → Rodzina]
workowce Ascomycota → rdzowce Pucciniales → pęcherzycowate Coleosporiaceae

Opis

Sprawca rdzy pęcherzykowatej igieł sosny należy do tzw. rdzy dwudomowych, czyli patogenów wymagających do pełnego rozwoju dwóch gospodarzy. W tym przypadku pierwszym gospodarzem są drzewa z rodzaju sosna, zaś drugim roślina zielna – podbiał pospolity (Tussilago farfara). Rolę drugiego gspodarza mogą pełnić również rośliny z rodzaju dzwonek (Campanula), pszeniec (Melampyrum) czy starzec (Senecio).

Porażane są sosny do ok. 10 roku życia w szkółkach i w drzewostanach.

Objawy

  • jesienią dochodzi do porażenia tegorocznych igieł, jednak pierwsze objawy uwidaczniają się dopiero w kwietniu/maju w postaci chlorotycznych  plamek
  • z czasem pojawiają się bocznie spłaszczone, żółtopomarańczowe ecja w kształcie wyraźnie odstających od igieł pęcherzy
  • po dojrzeniu ecja pękają i uwalniają się ecjospory, które infekują spodnią stronę liści drugich gospodarzy
  • po dwóch tygodniach od infekcji, na liściach drugiego gospodarza tworzą się pomarańczowożółte uredinia
  • w okresie jesiennym obok uredniów pojawiają się telia w kolorze czerwonopomarańczowym, które z kolei kiełkują i wytworzone bazydiospory infekują igły sosen
  • w igłach patogen zimuje i na wiosnę cały proces rozpoczyna się na nowo
  • silnie zainfekowane sosny mają ograniczony przyrost
  • do zamierania drzew dochodzi bardzo rzadko


Warunki sprzyjające

  • podatność sosny zwyczajnej


Ochrona i zapobieganie

  • wykaszanie wokół szkółek i na uprawach
  • ochrona chemiczna siewek na szkółkach

Rdza pęcherzykowata igieł sosny

Coleosporium tussilaginis

Polska nazwa sprawcy choroby
brak

Łacińska nazwa sprawcy choroby
Rhabdocline laricis (Vuill.) J.K. Stone

Systematyka sprawcy
[Typ → Rząd → Rodzina]
workowce Ascomycota → tocznikowce HeliotalesCenangiaceae

Opis

Choroba ta występuje na modrzewiach we wszystkich klasach wieku, mająca największe znaczenie na szkółkach leśnych oraz uprawach i plantacjach modrzewiowych, przy czym najbardziej narażone są drzewka od drugiego roku życia. Patogen jest pasożytem względnym, zimującym w opadłych i w obumarłych, ale jeszcze trzymających się pędu igłach. Największą podatność na chorobę wykazują modrzewie europejskie i północnoamerykańskie, natomiast azjatyckie są bardziej odporne.

Wiosną na obumarłych igłach wytwarzane są konidia, które przenoszone z wiatrem i kroplami deszczu infekują rozwijające się nowe igły przez aparaty szparkowe. Pierwsze objawy porażenia widoczne są już w maju, z reguły w górnej części igły dochodzi do przebarwienia (żółknięcie). Z czasem przebarwienie rozszerza się na całą igłę.

Objawy

  • w okolicach maja następuje przebarwienie igły na żółto, początkowo u szczytu igły, z czasem obejmujące całą igłę
  • początkowo porażane są igły tylko w dolnej części korony
  • przedwczesne zamieranie i opadanie igieł (nawet już w czerwcu)
  • wyraźne osłabienie przyrostu
  • możliwe opóźnienia w procesie drewnienia pędów
  • zmniejszenie odporności na infekcje powodowane przez inne patogeny
  • zamieranie głównie młodych drzewek (sadzonek)


Warunki sprzyjające

  • wilgotność powietrza powyżej 90% warunkująca kiełkowanie konidiów
  • temperatura powietrza wynosząca 10-25°C, przy ponad 30°C proces infekcji ulega zahamowaniu
  • występowanie ochojników modrzewiowych (owady) prowadzące do uszkodzeń igieł
  • nieodpowiedni system nawadniania na szkółkach


Ochrona i zapobieganie

  • nie hodowanie modrzewi na szkółkach w pobliżu starszych drzewostanów modrzewiowych
  • utrzymywanie rzadszej więźby
  • szkółkowanie jednolatek
  • usuwanie zamarłych sadzonek oraz, w miarę możliwości, usuwanie opadłych na ziemię igieł
  • stosowanie zabiegów chemicznych

Opadzina modrzewia

Rhabdocline laricis

Polska nazwa sprawcy choroby
drobnokulkowiec dębowy

Łacińska nazwa sprawcy choroby
Erisyphe alphitoides (Griffon & Maubl.) U. Braun & S. Takam.

Systematyka sprawcy
[Typ → Rząd → Rodzina]
workowce Ascomycota → tocznikowce Heliotales → mączniakowate Erysiphaceae

Opis

Mączniak prawdziwy dębu to choroba przywleczona do  Europy z Ameryki Północnej. Atakuje głównie nasze rodzime dęby (d. szypułkowy, dąb bezszypułkowy, dąb omszony), rzadziej obserwuje się porażenie dębu czerwonego. Choroba o dużym znaczeniu gospodarczym, szczególnie w szkółkach leśnych, ale także na uprawach i w młodnikach.

Choroba atakuje dęby wszystkich klas wieku, przy czym najgroźniejsza jest dla siewek dębów wyhodowanych na szkółkach oraz na uprawach z odnowienia naturalnego lub siewu. Dość wrażliwe są również dęby do 2-3 metrów wysokości. Mocno porażone drzewka mają znacznie osłabiony przyrost, a przy powtarzającym się występowaniu choroby najmłodsze dęby zamierają. Dla drzew w średnim lub starszym wieku mączniak jest praktycznie nieszkodliwy, a pędy, które zostały porażone, mogą być w przyszłym sezonie wegetacyjnym odbudowane. Często można objawy obserwować na pędach odroślowych i świętojańskich.

Sprawca choroby, patogen Erisyphe alphitoides, który jest pasożytem bezwzględnym, zimuje w postaci grzybni lub otoczni w niektórych pąkach. Na wiosnę z tych pąków rozwijają się już porażone pędy z młodymi liśćmi. Zarodniki patogenu wytwarzane są w otoczniach przez całe lato i roznoszone są na inne liście przez wiatr lub z deszczem.

Objawy

  • wiosną na świeżo rozwiniętych pędach i liściach ukazują się żółtawe, słabo widoczne przebarwienia
  • w miejscach przebarwionych pojawia się delikatny, biały nalot (grzybnia powietrzna), który z czasem obejmuje coraz większą powierzchnię organu
  • wśród białego, mącznego nalotu pojawiają się pod koniec lata, czasami dość licznie, czarne, drobne i kuliste otocznie (chasmotecja) umocowane do powierzchni liścia specjalnymi przyczepkami
  • porażone pędy i liście marszczą się, czernieją i stopniowo zamierają
  • przedwczesny opad liści


Warunki sprzyjające

  • sucha, słoneczna i ciepła wiosna i lato sprzyjające kiełkowaniu konidiów
  • do kiełkowania wymagana jest wilgoć, np. w postaci kropli wody
  • podatność młodych liści
  • żery szkodników pierwotnych (np. zwójki zieloneczki)


Ochrona i zapobieganie

  • opryskiwanie fungicydami, często siarkowymi, wykonywane u dwuletnich i starszych sadzonek na pękający pąk, zaś u jednorocznych siewek dopiero po całkowitym rozwinięciu liści
  • ocienianie kiełkujących dębów poprzez brak pielenia i dopuszczenie do zachwaszczenia lub wysiewanie łubinu żółtego na międzyrzędach w celu ocienienia utrudniającego wytwarzanie konidiów
  • wysiew dęba jesienią
  • lokalizowanie szkółek leśnych, na których hoduje się dęby, z dala od drzewostanów dębowych lub oddzielanie ich szerokimi pasami drzew odpornych na mączniaka dębu
  • zastosowanie znanego nadpasożyta (Ampelomyces quisqualis Ces.) żyjącego wewnątrz grzybni mączniaka – jest to potencjalny sposób ochrony biologicznej, ponieważ nie znaleziono jeszcze sposobu na sztuczne jego rozmnażanie

Mączniak prawdziwy dębu

drobnokulkowiec dębowy Erysiphe alphitoides

Polska nazwa sprawcy choroby
Łuszczeniec klonowy

Łacińska nazwa sprawcy choroby
Rhytisma acerinum (Pers.) Fr.

Systematyka sprawcy
[Typ → Rząd → Rodzina]
workowce Ascomycota → łuszczeńcowce Rhytismatales → łuszczeńcowate Rhytismataceae

Opis

Bardzo pospolita choroba grzybowa występująca na klonach (k. jawor, k. pospolity i k. polny). Poraża drzewa we wszystkich klasach wieku, znaczenie gospodarcze ma tylko na szkółkach oraz wpływa na estetykę drzew rosnących w parkach, arboretach i ogrodach. Nie prowadzi do śmierci drzewa, jednak przyczynia się do strat w przyroście.

Objawy

  • w czerwcu na liściach pojawiają się pierwsze, początkowo blade, a następnie żółknące plamy
  • w krótkim czasie, wewnątrz żółtawych plam ujawniają się pierwsze, czarne punkty
  • z czasem punkty te zlewają się i tworzą jednolitą, czarną (smolistoczarną), gładką plamę o średnicy 1-1,5 cm otoczoną żółtą obwódką
  • w środku czarnych plam tworzą się nieznacznie odstające pyknidia
  • brzegowa strefa plam zaczyna się stopniowo marszczyć, co oznacza początek wytwarzania miseczkowatych owocników
  • mocno porażone liście mogą przedwcześnie opadać, niekiedy jednak utrzymują się się na drzewie tak samo długo jak liście nie porażone


Warunki sprzyjające

  • duża wilgotność powietrza
  • podatność rodzimych gatunków klonów na porażenie


Ochrona i zapobieganie

  • możliwe jest stosowanie preparatów miedziowych, jednak w Polsce nie prowadzi się ochrony chemicznej
  • wygrabianie i palenie opadłych liści, w których patogen zimuje

Smołowata plamistość liści klonu

łuszczeniec klonowy Rhytisma acerinum